Ηλέκτρα...Άλεκτρος

Η "Ηλέκτρα", ένα από τα ελάχιστα σωζόμενα έργα του Σοφοκλή, έχει τη δική της τιμητική θέση στο σύγχρονο Ελληνικό θέατρο. Είναι η πρώτη τραγωδία που βγαίνει από τα στενά όρια της θεατρικής αίθουσας και παρουσιάζεται στο Αθηναϊκό κοινό, ξανά σε υπαίθριο θέατρο.

Το αποτόλμησε ο Πατριάρχης του Ελληνικού θεάτρου, Δημήτρης Ροντήρης, έχοντας στη φαρέτρα του, μια διανομή που ουδείς γνωρίζει πόσες δεκαετίες θα περάσουν για να επαναληφθεί ως βάθος και ποιότητα υποκριτικής τέχνης. Ηλέκτρα η Κατίνα Παξινού, Κλυταιμνήστρα η Ελένη Παπαδάκη, Χρυσόθεμις η Βάσω Μανωλίδου, ο Θάνος Κωτσόπουλος Ορέστης. Μουσική του ανυπέρβλητου Δημήτρη Μητρόπουλου. 

Η ίδια αυτή παράσταση, το 1938 θα μεταφερθεί στην Επίδαυρο για να ακουστεί ξανά, χιλιάδες χρόνια μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού τουλάχιστον, ο αρχαίος λόγος στην Αργολική γη.

Το 1958, πάλι ο Ροντήρης, με μια νέα προσέγγιση της τραγωδίας, θα κάνει περιοδεία σε όλο τον κόσμο, συμμετέχοντας το 1960 στο φεστιβάλ των εθνών στο Παρίσι, όπου η Ασπασία Παπαθανασίου ως Ηλέκτρα, κερδίζει το πρώτο βραβείο, κερδίζοντας την Έλενα Βάϊγκελ, σύζυγο του Μπρεχτ στο "Μάνα κουράγιο".    

Βαριά κληρονομιά.

Αυτή την κληρονομιά, αποφάσισε φέτος να σηκώσει στις πλάτες του ο Τάρλοου, ταξιδεύοντας τη θρυλική ηρωίδα ξανά στην Επίδαυρο. Εμείς την είδαμε στα πλαίσια της περιοδείας της στα Αθηναϊκά θέατρα των προαστείων.

Η λιτότητα των σκηνικών δεν μας παραξένευσε. Την έχουμε πια συνηθίσει. Στα θετικά ότι δεν τοποθέτησε στην ορχήστρα μπασκέτες. Ενδυματολογικά, ο Πάρις Μέξης, αποφάσισε να προσδώσει μια αισθητική μεσοπολέμου, εμπνεόμενος - κατά τον ίδιο - από τον Τσαρούχη. Θέλησε να αποτυπώσει τις διάφορες εκφάνσεις της Ελληνικής κοινωνίας της περιόδου, ντύνοντας στα χακί Ορέστη και Πηλάδη, μια περίεργη επιλογή πανκ αντάρτισσας για την Ηλέκτρα και φορέματα θυγατέρων αστικών οικογενειών για τη Χρυσόθεμις και τις κοπέλες του χορού. Περιέργως, ο παιδαγωγός, θύμιζε κάτι από Μεγαλέξανδρο του Μποστ ή και Κολοκοτρώνη.

Ίσως η έμπνευση να είχε ένα κάποιο ενδιαφέρον (δεν είναι απαραίτητες πια οι χλαμύδες), αν υπήρχε μια συνεκτικότητα σε αυτήν. Η έμπνευση δεν λειτουργεί αποκομμένα από το σύνολο, δεν αυτοπροσδιορίζεται, υπάρχει για να υπηρετήσει το διακύβευμα που δεν είναι άλλο από το ίδιο το έργο, την πρόκληση μιας παράστασης αρχαίου δράματος, την εκ νέου διατύπωση, εξέταση και ενδελεχή ανάλυση των πανανθρώπινων αναπάντητων ερωτημάτων.

Η μουσική του Φώτη Σιώτα είχε και καλά σημεία, πολλές όμως φορές λειτουργούσε και αυτή ξεκομμένη από τον ευρύτερο καμβά του δράματος.

Περιέργως, οι πιο σύγχρονοι σκηνοθέτες, νιώθουν εντελώς άβολα με τη δομή του Αττικού δράματος, συνηθισμένοι στις πιο απλές φόρμες του σύγχρονου ρεπερτορίου όπου είναι και πιο εξοικειωμένοι. Το ρεπερτόριο αυτό χαρακτηρίζεται από την αμεσότητα του διαλόγου, τη στιγμή που οι τραγωδίες, σε πολλά τους σημεία, διαθέτουν άπλετο χρόνο σε μονολόγους των ηρώων ή σε χορικά.

Νιώθουν ότι ο χρόνος αυτός  παράγει αμηχανία στους λοιπούς συντελεστές της παράστασης, και προσπαθούν να "λύσουν" το πρόβλημα αυτό δια της κινησιολογίας. Έτσι, βάζουν τους πρωταγωνιστές να επιδίδονται σε άσκοπες, αφύσικες και περιττές κινήσεις, στα όρια των ακροβατικών, που ουδείς γνωρίζει τι ακριβώς εξυπηρετούν στην προσέγγιση του δράματος, πέραν της απόστασης που χαράσσουν από την όποια προσπάθεια ρεαλιστικής απεικόνισης. Στο διαδίκτυο υπάρχουν κινηματογραφημένες παραστάσεις του Ροντήρη και του Πολίτη. Ας τις δουν και ας παραδειγματιστούν.

Επιπλέον, οι ήρωες, οι χαρακτήρες τους και οι δομικές ύλες των προσωπικοτήτων τους, προκύπτουν μέσα από τον λόγο. Προφανώς, η σκηνοθετική διδασκαλία είναι σημαντική, όμως και αυτή έχει πάλι με τον λόγο να κάνει. Δεν απαιτείται η χρήση "τεχνικών" εφευρημάτων. Δεν χρειάζεται όσο επιχειρηματολογεί η Ηλέκτρα, η Κλυταιμνήστρα να βάζει κραγιόν για να αναδειχθεί η αλαζονεία του χαρακτήρα της. Δεν χρειάζεται ο Αίγισθος να είναι ντυμένος σαν λιμοκοντόρος και να αποδίδει τον ρόλο με υπεργκροκτέσκο συτλ για να αναδειχθεί στην περίπτωση αυτή, η μικρότητα του ανδρός σε σχέση με τον ρόλο και τη θέση που διεκδικεί.   

Η Λουκία Μιχαλοπούλου, ως Ηλέκτρα, είχε να επιτελέσει το δύσκολο εγχείρημα του συνεχόμενου και αδιάλειπτου  περάσματος από το θρήνο στην οργή. Τη βοήθησε σε αυτό η ορθοφωνία της, όχι όμως και ο Τάρλοου που την καθοδήγησε πολλές φορές σε άνισες και επίσης γκροτέσκο εκφορές. 

Η Γρηγορία Μεθενίτη ως Χρυσόθεμις, ήταν θαυμάσια στην πρώτη εμφάνισή της, όμως για λόγους άγνωστους, κατά την επιστροφή της από τον πατρικό τάφο, επιδίδεται σε χαρουμενιάρικες κοριτσίστικες ακροβασίες, φτάνοντας στο σημείο, ανελθούσα εις βάθρο να χορέψει και τσιφτετέλι. Ατυχέστατη στιγμή της παράστασης.

Η Ιωάννα Παππά, εξαίρετη ως Κλυταιμνήστρα, αδικήθηκε από τα σκηνοθετικά εφευρήματα και από την αφύσικη κινησιολογία, που αδίκησε την ερμηνεία της.

Ο Αναστάσης Ροϊλός ήταν ένας Ορέστης που είχε το ύφος του "άστο το' χω", συναισθηματικά ουδέτερος, όταν βρίσκεται μπροστά στην εκτέλεση μιας μητροκτονίας. Ο Περικλής Σιούντας, ως περιέργως άφωνος Πηλάδης, συμμετείχε σε μια εμπνευσμένη εικονοποίηση της μητροκτονίας, αν και η χρήση τρομπονιού ως τζαζίστας στη Νέα Ορλεάνη, επέτεινε τη γενικότερη σύγχυση. Γενικά οι ερμηνείες, ως και τα κουστούμια, λειτουργούσαν ουκ ολίγες φορές άνισα και χωρίς συνεκτικότητα.

Ο Σοφοκλής έγραψε το έργο κοντά στο 410 πχ., αφού είχαν καταπιαστεί με την Ηλέκτρα τόσο ο Αισχύλος "Χοηφόρες", όσο και ο Ευρυπίδης "Ηλέκτρα". Παρά το ότι πλήθος τραγωδιών επεξεργάστηκε την ηθική διάσταση της μητροκτονίας, ο Σοφοκλής, αν και τελευταίος στην αφήγηση, δεν φαίνεται καταπιάνεται καθόλου με το θέμα αυτό, αν και έχει διαμορφωθεί ολόκληρη σχολή αναλυτών που εκφέρει αντιρρήσεις επ' αυτού. Ο Τάρλοου, δεν μπαίνει στον πειρασμό να πάρει θέση για τις πραγματικές προθέσεις του ποιητή, και μάλλον σοφά έπραξε.

Γιατί Άλεκτρος; Ο παππούς Όμηρος, αναφέρει στην Ιλιάδα την κόρη του Αγαμέμνονα Λαοδίκη. Στο αρχαίο δράμα, μας συστήνεται ως Ηλέκτρα. Μια πιθανή εκδοχή, ίσως και η επικρατέστερη είναι ότι η Λαοδίκη, έγινε Ηλέκτρα γιατί ήταν Άλεκτρος. Άνευ λέκτρου, ήτοι συζυγικής κλίνης.

Η ενδιαφέρουσα παράσταση του Τάρλοου, ως τέτοια θα μπορούσε να χαρακτηριστεί. Ως Άλεκτρος, ανύπαντρη. Δεν μπόρεσε να παντρέψει προσεγγίσεις ερμηνειών, σκηνοθετικές και εικαστικές εμπνεύσεις, θεματικές καινοτομίες, ως ο αποπνέων ερωτισμός που εκδηλώνεται απροκάλυπτα κατά τον χρόνο της αναγνώρισης της Ηλέκτρας με τον Ορέστη.     

Γ.Δ.