Επί τη ευκαιρία της δημοσίευσης των απομνημονευμάτων του Αλέξη Τσίπρα, όπου όλοι οι άλλοι έφταιγαν για το μπάχαλο και την εικόνα τσίρκου της χώρας και όχι αυτός, του Wolfgang Schäuble προφανώς περιλαμβανομένου, αποφασίσαμε ως φόρο τιμής στον πρ. Υπουργό Οικονομικών της Γερμανίας, να αναδημοσιεύουμε ένα άρθρο του, του 2021, όπου έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου για μελλοντικούς οικονομικούς κινδύνους, με έμφαση στον κίνδυνο του πληθωρισμού.
Κινδυνεύουμε από πανδημία χρέους;
16 Απριλίου 2021
Η 12η Οκτωβρίου 2020 θα μείνει στην ιστορία της γερμανικής οικονομίας. Για πρώτη φορά, το νέο δημόσιο χρέος αυξήθηκε με ρυθμό άνω των €10.000 ανά δευτερόλεπτο, ταχύτερα από ό,τι κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2007-09, όταν χρειάστηκε ένας τεράστιος όγκος καθαρού δανεισμού. Αυτή η ραγδαία επιτάχυνση του χρέους στη Γερμανία και σε χώρες σε όλο τον κόσμο, είναι το τίμημα που καταβάλλεται για την αποτροπή των οικονομικών συνεπειών του COVID-19.
Στη γερμανική Bundestag, οι δημοσιονομικές συνέπειες της πανδημίας έχουν γίνει κεντρική ανησυχία, με το τεράστιο πακέτο διάσωσης/τόνωσης της Γερμανίας ύψους €1,3 τρισ. να τροφοδοτεί μια ήδη μακροχρόνια συζήτηση σχετικά με τη βιωσιμότητα του χρέους της χώρας. Το βασικό ερώτημα είναι εάν, και για πόσο καιρό, η κυβέρνηση και η κοινωνία μπορούν να συνεχίσουν να επωμίζονται το αυξανόμενο βάρος.
Ενδελεχείς αξιολογήσεις προσφέρουν λόγους ικανούς που μας κάνουν να να ελπίζουμε ότι η Γερμανία είναι καλά προετοιμασμένη. Έχουμε ακολουθήσει την πορεία της βιωσιμότητας, τηρώντας τους κανόνες του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης της Συνθήκης του Μάαστριχτ και μειώνοντας το χρέος μας σε λιγότερο από 60% του ΑΕΠ πριν από την πανδημία COVID-19. Αυτά τα μέτρα εξυγίανσης τα τελευταία 12 χρόνια έχουν δώσει στη Γερμανία κάποιο οικονομικό περιθώριο που μπορεί τώρα να χρησιμοποιηθεί στην κρίση. Ο οικονομολόγος του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, Kenneth Rogoff, πρώην επικεφαλής οικονομολόγος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, υποστηρίζει εδώ και καιρό ότι ο ισχυρός ισολογισμός της Γερμανίας της δίνει την ικανότητα να αντιδρά δυναμικά σε μια βαθιά κρίση.
Στην περίπτωση άλλων κρατών, αυτό δεν ισχύει, τουλάχιστον όχι στον ίδιο βαθμό. Σε χώρες όπου δεν είχε σημειωθεί επαρκής πρόοδος στη μείωση του δείκτη χρέους της κυβέρνησης, τα πρόσθετα χρέη που σχετίζονται με την πανδημία έχουν επιβάλει ένα ιδιαίτερα επαχθές βάρος. Σε όλο και περισσότερες χώρες, το χρέος έχει πλέον ξεπεράσει το ετήσιο ΑΕΠ, γεγονός που έχει μειώσει σημαντικά τις πιθανότητες οι κυβερνήσεις να "ξεπεράσουν" τα χρέη τους.
Χρέος Υπερβολικό
Δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ότι ένα εξωγενές σοκ όπως η πανδημία COVID-19 δικαιολογεί την αύξηση των δημόσιων δαπανών, καθώς και την ενισχυμένη οικονομική αλληλεγγύη πέρα από τα σύνορα - τον λόγο ύπαρξης του ευρωπαϊκού ταμείου ανάκαμψης ύψους €750 δισ., που ονομάζεται Next Generation EU, και ιδρύθηκε το 2020. Οι δαπάνες λόγω ελλειμμάτων είναι στην ημερήσια διάταξη και τίποτα από αυτά δεν μπορεί να συμβεί χωρίς πρόσθετο χρέος. Αλλά τα "αν" και τα "αλλά" επιμένουν, όπως και θα έπρεπε. Άλλωστε, ακόμη και σε μια κρίση τόσο σοβαρή όσο η πανδημία COVID-19, τα χρήματα δεν είναι πανάκεια και ο δανεισμός έχει νόημα μόνο εάν πραγματοποιείται με σύνεση και εύλογα. Διαφορετικά, τα κράτη θα χάσουν την οικονομική τους ευελιξία μακροπρόθεσμα.
Όμως το όλον ζήτημα υπερβαίνει τη διατήρηση του δημοσιονομικού χώρου. Τα κράτη με αυξανόμενο χρέος διατρέχουν τον κίνδυνο μαζικών ρήξεων στον κοινωνικό τους ιστό. Οι περισσότεροι πιστωτές είναι εύπορα άτομα και οντότητες των οποίων ο πλούτος αυξάνεται μέσω του δημόσιου δανεισμού. Οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί χάνουν ευκαιρίες να συμμετάσχουν στην ευημερία. Η διεύρυνση του χάσματος μεταξύ των εχόντων και των μη εχόντων με αυτόν τον τρόπο αποτελεί τεράστια απειλή για την κοινωνική συνοχή και ελοχεύει ο κίνδυνος να δημιουργήσει μια πολιτική πυριτιδαποθήκη.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι κεντρικές τράπεζες δεν θα πρέπει να είναι υπεράνω κριτικής. Οι αυξανόμενες αγορές κρατικών ομολόγων από τις κεντρικές τράπεζες στη δευτερογενή αγορά διογκώνουν την προσφορά χρήματος και αυξάνουν τον κίνδυνο πληθωρισμού. Οι παραδοσιακοί υποστηρικτές της δημοσιονομικής λιτότητας δεν είναι οι μόνοι που αναγνωρίζουν τους κινδύνους. Ακόμη και οι Larry Summers και Olivier Blanchard, ένθερμοι υποστηρικτές των δαπανών τόνωσης που χρηματοδοτούνται από πιστώσεις, προειδοποιούν επίσης για τις πιθανές συνέπειες του αυξανόμενου δημόσιου χρέους. Η διαφορά του φαρμάκου από το δηλητήριο έγκειται στη δόση. Και στα μάτια του Summers, πρώην υπουργού Οικονομικών των ΗΠΑ υπό τον πρόεδρο Bill Clinton, και του Blanchard, πρώην επικεφαλής οικονομολόγου του ΔΝΤ, η δόση έχει πλέον αυξηθεί σε σημείο που θα μπορούσε να βλάψει τον ασθενή.
Οι Summers και Blanchard τους αξίζει να εισακουστούν για τις προειδοποιήσεις τους - ιδιαίτερα στην Ευρώπη, όπου, ακόμη περισσότερο από ό,τι στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι δημοσιονομικές πολιτικές που χρηματοδοτούνται από χρέος έχουν λάβει νομισματική υποστήριξη. Με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να λειτουργεί το τυπογραφείο υπερωρίες, η νομισματική βάση στην ευρωζώνη αυξήθηκε από σχεδόν €1 τρισ. το 2009 σε σχεδόν €5 τρισ. στο τέλος του 2020. Θα είναι €6 τρισ. τον Ιούνιο του 2021, και έχουν ήδη συμφωνηθεί περαιτέρω αυξήσεις (Σ.Μ. το 2004 ήταν €500 δις). Όταν η προσφορά χρήματος πολλαπλασιάζεται έτσι χωρίς αντίστοιχη επαρκή αύξηση του όγκου αγαθών και υπηρεσιών, η αύξηση των πληθωριστικών προσδοκιών των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών είναι αναπόφευκτη. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι ο πληθωρισμός θα συμβεί στην πραγματικότητα, αλλά, εάν συμβεί, η υποτίμηση του νομίσματος καθίσταται σχεδόν αδύνατο να σταματήσει.
Υπάρχουν ήδη ενδείξεις καλπάζοντος πληθωρισμού, αν και όχι στην περίπτωση των καταναλωτικών αγαθών, όπου η ετήσια αύξηση των τιμών παραμένει εντός του στόχου της ΕΚΤ για "κάτω αλλά κοντά στο 2%." Από την άλλη πλευρά, οι τιμές των ακινήτων, των μετοχών και των έργων τέχνης αυξάνονται ήδη με διψήφιο τριμηνιαίο ρυθμό στη Γερμανία. Ο συνολικός δείκτης τιμών περιουσιακών στοιχείων αυξήθηκε κατά 6,3% πέρυσι. Ένα σημαντικό μέρος του νομισματικού πλεονάσματος που δημιουργείται από την ΕΚΤ προφανώς επενδύεται στις χρηματοπιστωτικές αγορές ή σε κατοικίες και τροφοδοτεί κερδοσκοπικές φούσκες - με όλους τους προαναφερθέντες κινδύνους για την κοινωνική συνοχή και την πολιτική σταθερότητα που συνεπάγεται μια τέτοια κερδοσκοπία.
Για αυτόν τον λόγο, η γερμανική κυβέρνηση παρακολουθεί στενά τις τάσεις των τιμών εκτός της σφαίρας των καταναλωτικών αγαθών. Τον Νοέμβριο του 2020, η κυβέρνηση συμφώνησε με πρόταση της Προέδρου της ΕΚΤ, Christine Lagarde, να συμπεριληφθεί το κόστος στέγασης των ιδιοκατοίκων στον Εναρμονισμένο Δείκτη Τιμών Καταναλωτή. Αυτό είναι ένα πρώτο μικρό βήμα προς τη διεύρυνση της βάσης αξιολόγησης για τον υπολογισμό του πληθωρισμού, ώστε να εντοπίζονται νωρίτερα σημάδια προβλημάτων.
Σφίξτε το ζωνάρι με προσοχή
Ωστόσο, η γνώση των πληθωριστικών κινδύνων δεν είναι αρκετή. Η απειλή απώλειας αγοραστικής δύναμης μέσω της νομισματοποίησης του δημόσιου χρέους απαιτεί συγκεκριμένη δράση. Για τον λόγο αυτό, πριν από αρκετούς μήνες, ξεκίνησα μια διακομματική ομάδα συζήτησης για να εξετάσω τη νομισματική πολιτική και τους κινδύνους της και να διερευνήσω το πεδίο εφαρμογής που υπάρχει για την επιστροφή στην κανονικότητα.
Όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη γνωρίζουν το δίλημμα που αντιμετωπίζει η ΕΚΤ. Η υπερβολικά έντονη εφαρμογή του νομισματικού φρένου θα εκτοξεύσει τα επιτόκια και θα απειλήσει τη σταθερότητα των χωρών με τους υψηλότερους δείκτες χρέους. Αυτός δεν μπορεί να είναι ο στόχος κανενός. Ωστόσο, εάν η ανάκαμψη των επιτοκίων καθυστερήσει πολύ, ο κίνδυνος πληθωρισμού είναι πιθανό να συνοδευτεί από μια μετάλλαξη της οικονομίας σε "ζόμπι" : η υπερπροσφορά χρήματος τροφοδοτεί τον ηθικό κίνδυνο, ο οποίος εμποδίζει ουσιαστικές διαρθρωτικές προσαρμογές στις επιχειρήσεις και οδηγεί σε απώλεια ανταγωνιστικότητας.
Τι πρέπει λοιπόν να γίνει; Καταρχάς, η καταπολέμηση της πανδημίας θα συνεχίσει να κατευθύνει τις ενέργειές μας. Αυτός είναι ο σκοπός του Next Generation EU. Και είναι ικανοποιητικό το γεγονός ότι τα πρώτα σημάδια βελτίωσης είναι ήδη ορατά. Η προοπτική της ανάκαμψης καθιστά ακόμη πιο επείγον να έχουμε ένα σταθερό όραμα για το πώς μπορεί να μειωθεί το βάρος του δημόσιου χρέους μόλις ηττηθεί ο κορωνοϊός. Διαφορετικά, την COVID-19 θα μπορούσε να ακολουθήσει μια "πανδημία χρέους," με ολέθριες οικονομικές συνέπειες για την Ευρώπη. Χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Κίνα βρίσκονται ήδη μπροστά από την δημογραφικά γερασμένη Ευρώπη όσον αφορά την παραγωγικότητα και τον φόρτο εργασίας. Αυτό το ανταγωνιστικό μειονέκτημα θα διευρυνόταν εάν οι χώρες της ΕΕ έθεταν σε κίνδυνο την οικονομική τους ευελιξία μέσω υπερβολικού χρέους.
Για αυτόν τον λόγο, κάθε χώρα πρέπει να εργαστεί με συνέπεια και να προσπαθήσει να διατηρήσει τη δημοσιονομική της πειθαρχία. Η οικονομική αλληλεγγύη είναι, και θα παραμείνει, βασική προϋπόθεση για βιώσιμες επενδύσεις στην εκπαίδευση, την έρευνα και την καινοτομία, χωρίς τις οποίες δεν μπορεί να διασφαλιστεί η ευημερία μας. Αλλά ένα πράγμα είναι σαφές: Αφημένα στην τύχη τους, τα μέλη μιας συνομοσπονδίας κρατών όπως η ευρωζώνη μπαίνουν πολύ εύκολα στον πειρασμό να συσσωρεύσουν χρέη εις βάρος της κοινότητας. Οι ισοσκελισμένοι προϋπολογισμοί είναι σχεδόν ανέφικτοι σε χώρες με υψηλό χρέος χωρίς εξωτερική πίεση. Έχω μιλήσει συχνά για αυτό το είδος ηθικού κινδύνου με τον Mario Draghi. Πάντα συμφωνούσαμε ότι, δεδομένης της δομής της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης, η διατήρηση της ανταγωνιστικότητας και μια βιώσιμη δημοσιονομική πολιτική αποτελούν ευθύνες των κρατών μελών.
Το μοντέλο Hamilton
Ελπίζω ακράδαντα ότι ο Draghi θα μπορέσει τώρα να εφαρμόσει αυτή την αρχή στην πράξη στην Ιταλία (Σ.Μ. τότε ο Draghi ήταν πρωθυπουργός). Το αποτέλεσμα είναι σημαντικό όχι μόνο για τη χώρα του, αλλά και για ολόκληρη την ΕΕ. Διαφορετικά, θα χρειαστούμε ένα ευρωπαϊκό θεσμικό όργανο που όχι μόνο θα παρακολουθεί τη συμμόρφωση με τους από κοινού συμφωνημένους δημοσιονομικούς κανόνες της Ένωσης, αλλά θα έχει και την εξουσία να τους επιβάλλει.
Αυτό θα απαιτούσε, φυσικά, τροποποιήσεις στις Συνθήκες της ΕΕ, αλλά ακόμη και χωρίς αυτές η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναλαμβάνει πιο εξέχοντα ρόλο από ποτέ στη διαμόρφωση της κατεύθυνσης της ευρωπαϊκής δημοσιονομικής πολιτικής. Μια πολλά υποσχόμενη προσέγγιση που θα μπορούσε να υιοθετήσει η ΕΕ για να αναλάβει τον πολιτικό έλεγχο του προβλήματος του χρέους προέρχεται από το Γερμανικό Συμβούλιο Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων: το Ευρωπαϊκό Σύμφωνο Λύτρωσης, μια πρωτοβουλία που μετράει ήδη δέκα χρόνια. Τότε, το Συμβούλιο πρότεινε ένα σύμφωνο αποπληρωμής χρέους για την ευρωζώνη, βασισμένο στο ιστορικό ταμείο του Alexander Hamilton, το οποίο ιδρύθηκε το 1792 για τις τότε νεοσύστατες ΗΠΑ.
Το ταμείο επέτρεψε στον Hamilton, τον πρώτο Υπουργό Οικονομικών των ΗΠΑ, να μειώσει τα τεράστια δημόσια χρέη των πρώην αποικιών μετά τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας, εξαλείφοντας έτσι την απειλή της χρεοκοπίας των πολιτειών. Και οι 13 πολιτείες των ΗΠΑ ήταν υποχρεωμένες να καταθέσουν καλές εγγυήσεις, να εφαρμόσουν δημοσιονομική πειθαρχία και να μειώσουν τα χρέη τους. Οι επίμονα ελλειμματικοί αμαρτωλοί τέθηκαν σε δομημένη αφερεγγυότητα για να αποτραπεί ο ηθικός κίνδυνος εις βάρος των πιο λιτών πολιτειών.
Αυτός ο εξωτερικός περιορισμός στη δημοσιονομική πολιτική - και όχι η αμοιβαιοποίηση των χρεών των μεμονωμένων πολιτειών, η οποία συνιστάται περιστασιακά για την ΕΕ - ήταν το κρίσιμο σημείο της συχνά αναφερόμενης "στιγμής του Hamilton." Το σχέδιο του Hamilton λειτούργησε. Είναι ένα καλό παράδειγμα του πώς οι κρίσεις μπορούν επίσης να παρουσιάσουν ευκαιρίες. Το μυστικό είναι να τις αναγνωρίσουμε και να τις εκμεταλλευτούμε με τόλμη.
Είμαι βέβαιος ότι η Ευρώπη είναι τώρα έτοιμη να το κάνει αυτό.
Επιμέλεια/Απόδοση: Γ.Δ.
Add comment
Comments