Πριν από μια δεκαετία, ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας είχε πειστεί - και επιχειρούσε να πείσει και τους υπόλοιπους - ότι η χρεοκοπία προήλθε από τα μνημόνια και όχι το αντίστροφο, όπως υπαγόρευε η κοινή λογική.
Τα τελευταία δύο χρόνια, άλλοι επιχειρούν να μας πείσουν ότι η έκρηξη στα Τέμπη προκάλεσε το δυστύχημα, και όχι η σύγκρουση των τρένων που οδήγησε στην έκρηξη.
Αν η αιτία ήταν η σύγκρουση, οι ευθύνες βαραίνουν τους σταθμάρχες και εκείνους που τους διόρισαν και εποπτεύουν τον σιδηρόδρομο. Το πρόσφατο εισαγγελικό πόρισμα κινείται σε αυτήν την κατεύθυνση.
Αντίθετα, αν ήταν η έκρηξη που προκάλεσε τη σύγκρουση, τότε το βάρος πέφτει σε όσους επέτρεψαν τη μεταφορά πιθανών παράνομων φορτίων. Δεν λείπουν, μάλιστα, οι κατηγορίες - άλλοτε αβάσιμες, άλλοτε σκοπίμως διογκωμένες - πως υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι γνώριζαν και κάλυπταν τα κυκλώματα.
Είναι προφανές ότι ομάδες συμφερόντων καλλιεργούν θεωρίες συνωμοσίας, αξιοποιώντας την οργή και την απόγνωση συγγενών θυμάτων. Σε αυτές συγκαταλέγονται:
- Δικηγόροι, που κερδίζουν όσο η διαδικασία απονομής ευθυνών τραβιέται χρονικά.
- Πολιτικοί, που ποντάρουν στις συναισθηματικές αντιδράσεις για να πλήξουν αντιπάλους.
- Επιχειρηματίες, που αισθάνονται αδικημένοι στη μοιρασιά κονδυλίων ή ελέγχονται από τη Δικαιοσύνη.
Οι πιέσεις αυτών των ομάδων να υιοθετηθούν οι δικές τους εκδοχές είναι ασφυκτικές - συχνά και απειλητικές - σε όλη τη δημόσια σφαίρα. Ωστόσο, δεν θα είχαν απήχηση χωρίς μια κρίσιμη μερίδα πολιτών που θεωρεί πιθανότερες τις παράλογες εξηγήσεις από τις λογικές.
Το δημοψήφισμα του 2015 είναι χαρακτηριστικό: το «μέτωπο του παραλόγου», με αιχμές την άκρα δεξιά και αριστερά, ξεπέρασε το 60%. Αυτό δείχνει ότι όταν οι θεωρίες συνωμοσίας συναντιούνται, μπορούν να οδηγήσουν τη χώρα στα βράχια. Αυτό που αποφεύχθηκε το 2015, θα μπορούσε να συμβεί ξανά.
Τα κίνητρα του παραλόγου
Από τη χρεοκοπία του 2010 και την πανδημία έως τα Τέμπη, οι θεωρίες συνωμοσίας έχουν κοινό μοτίβο: αντιστρέφουν αιτία και αποτέλεσμα. «Τα μνημόνια έφεραν τη χρεοκοπία», «τα εμβόλια έφεραν την πανδημία», «η έκρηξη προκάλεσε τη σύγκρουση».
Τα βασικά ψυχολογικά κίνητρα είναι:
🔹 Γνωστικά: Ανάγκη κατανόησης του κόσμου, αναζήτηση μοτίβων και συνεκτικών ιστοριών, ακόμη κι αν είναι παράλογες.
🔹 Υπαρξιακά: Ανάγκη ασφάλειας και ελέγχου. Η συνωμοσία είναι λιγότερο τρομακτική από την τυχαιότητα.
🔹 Κοινωνικά: Αίσθηση ότι ανήκεις σε «ελίτ γνώσης» που «ξέρει την αλήθεια», ενισχύοντας το «εμείς εναντίον αυτών».
Η συνωμοσιολογία δεν είναι απλώς παραλογισμός∙ είναι στρατηγική που προσφέρει νόημα, ψευδαίσθηση ελέγχου και ταυτότητα.
Με απλά λόγια: η συνωμοσιολογία είναι η γραμματική του αναλφάβητου.
Κώστας Στούπας (Αναδημοσίευση από Liberal)
Add comment
Comments